De vrijwilliger: de drijvende kracht

(Column Rob van Engelenburg in de Voorschotense Krant van 25 september)

Naast het betaalde werk leunt en steunt onze samenleving op een leger van vrijwilligers. Het cement in onze samenleving. Wat hebben sportverenigingen, scholen, burgerparticipatiegroepen, culturele instellingen en bijv. de zorg gemeen?

door: Rob van Engelenburg

Ze draaien allemaal op het werk van vele vrijwilligers, die zich hier onvoorwaardelijk voor inzetten. De naam zegt het al: vrijwilligerswerk is een eigen persoonlijke keuze en geen verplichting, actief bij een non-profit organisatie. Zonder hun inzet kunnen deze organisaties niet functioneren. Maatschappelijk uiterst relevant derhalve. Sluimerend zijn veel betaalde activiteiten ook doorgeschoven naar het vrijwilligersveld. Zonder deze vele vrijwilligers en hun organisaties zal onze gemeenschap er heel anders, en zeker niet beter, uitzien.

Eerst wat kerncijfers en achtergrondinformatie (o.a. van het CBS en de Vereniging Nederlandse Organisatie Vrijwilligerswerk). Haast de helft van alle Nederlanders van boven de 15 jaar doet aan vrijwilligerswerk wat ruwweg neerkomt op zo’n 7, 5 miljoen actieve burgers. Voor Voorschoten betekent dat circa 10000 van de ruim 25500 inwoners aan vrijwilligerswerk doen! Landelijk daalt dit aandeel sinds 2012. De animo ligt bij jongeren, in stedelijke gebieden, lager opgeleiden en niet westerse burgers gemiddeld lager. Gemiddeld per week wordt 4,2 uur aan vrijwilligerswerk besteed en dit verschilt sterk per persoon. De functies en het werkniveau zijn uiteenlopend en het varieert van simpele uitvoerende werkzaamheden tot hooggekwalificeerde activiteiten. Denk aan technische ondersteuning, zorgtaken, beleidswerk etc. Het hoogste aandeel vrijwilligers ligt in de leeftijdsklassen 35 tot en met 55 jaar. Werkenden dus met veelal schoolgaande kinderen, die zich onbaatzuchtig inzetten voor het collectief. Met name het aantal jonge vrijwilligers neemt recentelijk stevig af. Het spectrum waar vrijwilligerswerk plaats vindt is groot. Ongeveer een kwart vindt plaats bij sportverenigingen en scholen. Gevolgd door jeugdwerk (8,4%) en verzorging (7,8%). Bij dit laatste moet wel opgemerkt worden dat mantelzorg, m.i. ook veelal een vorm van door omstandigheden gedwongen vorm van vrijwilligerswerk, hier statistisch gezien buiten beschouwing gehouden. Vrouwen doen meer aan vrijwilligerswerk dan mannen en richten zich vaak op sectoren als onderwijs, verzorging en levensbeschouwelijke organisaties. Mannen zien we meer bij sport, hobby en politieke organisaties.
Duidelijk is ook dat hoe hoger de opleiding hoe meer aan vrijwilligerswerk gedaan wordt. Motieven zijn: “iets voor een ander te doen” en ik zie het “als een plicht” en nieuwe sociale contacten en vaardigheden opdoen. Circa 1 op de 20 gaat voor het vergroten van een kans op een baan. Kortom: maatschappelijke relevantie ver boven eigenbelang. Maar vrijwilligerswerk moet wel leuk, lonend en relevant zijn en blijven. Waar moet de organisatie in de ogen van de vrijwilliger aan voldoen? In de top 3 staat: een goede organisatie, complimenteren / waarderen / respect en een duidelijke beleidsmatige koers varen. Steeds belangrijker wordt dat er scholingsfaciliteiten aangeboden worden voor vrijwilligers. Vrijwillig is niet vrijblijvend en de verantwoordelijkheden c.q. aansprakelijkheid nemen stevig toe. Vrouwen zijn hierbij meer ontvankelijk voor complimenten en jongeren en lager opgeleiden meer gericht op een geldelijke vergoeding als tegenprestatie.
Hoe zit het met de beloning? Haast 70% krijgt geen vergoeding voor het vrijwilligerswerk en circa 14% iets in natura als compensatie. Zo’n 8% krijgt de werkelijk gemaakte kosten vergoed en 5 % ontvangt een vast bedrag per maand. Slechts 1% ontvangt de maximale vrijwilligersvergoeding van 170 euro per maand. Conclusie: veel maatschappelijk relevant vrijwilligerswerk is onbetaald en zelfs de gemaakte (bijv. reis-)kosten worden vaak niet vergoed. Bovenstaand geeft een aardig beeld van de omvang, aard en samenstelling van deze sector. Zicht op het economisch en maatschappelijk belang ontbreekt echter. Dit is zeker aanzienlijk en cruciaal maar relevant onderzoek hiernaar is beperkt en versnipperd.

Terug naar Voorschoten met haar vele vrijwilligersorganisaties en wat aanbevelingen. Allereerst zou het een goede zaak zijn als de waardering voor het brede spectrum van vrijwilligers, hun activiteiten en achterliggende organisaties die hier op draaien verder versterkt wordt en ook structureel meer beleidsmatige aandacht zou krijgen. Waardering in de vorm van concrete faciliteiten en niet zozeer een wat vrijblijvende eenmalige prijs, vergoeding van de voor hun werk gemaakte kosten van vrijwilligers, versterking van de professionalisering van de vrijwilligersorganisaties, meer deskundige werving /selectie en begeleiding van vrijwilligers en scholingsfaciliteiten. Daarnaast zijn nog het afdekken van verplichtingen in de vorm van Verklaring Omtrent Gedrag bij werken met kwetsbare groepen (gratis: zie https://www.gratisvog.nl/ ) en een (vangnet) aansprakelijkheidsverzekering een aandachtspunt. Relevant voor de vrijwilligersorganisaties maar ook voor de gemeente. Samen met de gemeente komen tot een aantrekkelijker vrijwilligersklimaat pareert de gestage afname van het vrijwilligersbestand, versterkt de professionalisering en bevordert de sociale cohesie in Voorschoten. Hierbij kan dus gedacht worden aan zaken als instellen van een persoonlijk scholingsbudget, kennis en ervaringsuitwisseling bevorderen, een gratis beschikbare overlegruimte voor non-profit organisaties maar ook creëren van een level playing field o.a. door vergelijkbare huur van sportvelden vanuit de gemeente. Maatschappelijk meerwaarde als katalysator en multiplier dus.