Column Harm: Intieme ervaring

Iets ‘interactief’ noemen lijkt misschien iets van het digitale tijdperk, maar het is al zo oud als het lezen bestaat. Lezen is nooit niet-interactief geweest. Lezen is niet je hoofd volgieten met een grote pan met letters die samen een verhaal vormen. Al bij de kaft en de titel begint de actie van de lezer.

Open stellen
Lezen is selecteren, is een persoonlijke keuze uit de enorme hoeveelheid boeken die beschikbaar zijn, thuis, in de bibliotheek, in de boekhandel, in webshops. Lezen is kiezen voor juist dit boek op juist dit moment. Alleen jij kent je behoeften op een bepaald moment.

Lezen is je open stellen voor het verhaal. Je toont je bereid om meegenomen te worden, je te laten vervoeren in het verhaal om misschien wel in vervoering te raken.

Ziel
Toch ben je als lezer geen verstekeling die onopgemerkt blijft. Kijk maar naar jezelf, naar hoe je lichaam reageert. Je lacht, je glimlacht, je huilt, je schrikt, je verbaast je, je ogen worden groot of draaien weg. Je bent nadrukkelijk aanwezig. Je hebt een lijf maar je bent je lichaam.

Lezen doet jouw lichaam spreken, zeggen wat zich van binnen voltrekt: het dansen van je emoties op de golven van het verhaal. De reacties van je lichaam zijn de zichtbare uitdrukking van die dans. Je hebt een brein, maar je bent je ziel en die toont zich door het lichaam.

Het gaat verder
De personages uit het verhaal dat je leest, ze bestaan dankzij jouw interesse in hen. Natuurlijk, het boek biedt ze jou aan, de schrijver wil graag dat je zijn of haar boek leest. De schrijver mag het hopen, zijn marketeer mag zijn best doen om het boek onder de aandacht te brengen, de boekhandelaar zal blij zijn met de nering. Maar vanaf dan ligt er voor jou alleen maar een stapel gebonden papier met letters daarop. En een belofte.

Zonder jouw lezen zouden de romanpersonages kleurloos zijn, materie- en levenloze wezens. Ze komen pas tot leven dankzij jouw vermogen tot verbeelding. Romanfiguren zijn geen data die door jou tot informatie worden verwerkt. Er gebeurt iets veel spannenders. De lezer bevrijdt ze uit hun sluimertoestand, en ademt hen tot een uniek leven. Jij als lezer, jij zit niet op de tribune of in de zaal, je staat ook zelf op het toneel of op het veld. Jij vormt de personages uit het verhaal om tot wezens van vlees en bloed. Nogmaals, lezen is een interactieve handeling die elke roman maakt tot een gepersonaliseerde roman - de roman van jou alleen.

Het gaat nóg verder
Er zijn weinig andere situaties denkbaar waarin je als persoon bereid bent zo in je binnenste te laten kijken als tijdens het lezen. Lezen is volledige overgave, is zichzelf verliezen, is de bereidheid de eigen identiteit op te geven. Weg trots, weg eigen dunk, weg ego.

Identificatie: je verplaatsen in een romanpersoon, meebewegen met diens gedachten

We noemen dit in de regel ‘identificatie’: je helemaal (proberen te) verplaatsen in een romanpersoon, mee te bewegen met diens gedachten, gevoelens, daden. Identificatie, het klinkt als een technische term voor een heel intiem gebeuren.

Dubbelheid
Maar je hebt als lezer toch ook een mening over iemand? Inderdaad, je mag een personage wel of niet, je keurt diens gedrag goed of niet, je hebt moeite met iemands gedrag of vindt dat juist geweldig. Klopt, die dubbelheid zit er altijd in. We zijn in staat om onszelf helemaal in te leven in een personage en er tegelijkertijd iets van te vinden. Die dubbelheid in het lezen is een fascinerend gegeven. Het bestaat. Dat dit kan bestaan!

Reacties zijn welkom: harmklifman@hotmail.com.

Harm Klifman