Column Harm Klifman: Babbelen
Harm Klifman is neerlandicus en filosoof. In 2019 verscheen van hem ‘Cicero leest Covey. Retorica in populaire managementboeken’. De titel van deze nieuwe column is: 'Babbelen'.
door Harm Klifman
’Een goede roman is allereerst een goed verhaal’. Deze stelling las ik meer dan veertig jaar geleden bij de Vlaamse auteur Gerard Walschap, een verteller pur sang. Ook succes-auteur Stephen King benadrukt (tot vervelens toe) dat elke roman draait om een goed verhaal. De stelling lijkt me niet omstreden. Immers, hoe gemakkelijk haak je niet af als een verhaal ‘nergens over gaat’. Rijst wel de vraag: wat is een goed verhaal?
Wieowie?
Oeps! Goeie vraag. Wie beoordeelt dat? Op grond waarvan? Even brainstormen: De schrijver zelf en zijn uitgever? Lovende recensies op de omslag, ‘een nieuw hoogtepunt’ (bla bla bla), stikker erop van DWDD - nog voor je het boek kunt openslaan is je oordeel al beïnvloed.
Alle kopers samen die er voor zorgen dat het bij De Kler op de tafel staat van de tien best verkochte boeken? Alle lezers samen die het boek een publieksprijs bezorgen? De oplage- of verkoopcijfers, ongeacht of al die boeken ook gelezen worden? De boekrecensenten van je favoriete dagblad? De ‘rankers’ die hun leeswaardering uitdrukken in sterren op sites als goodreads,com en hebban.nl? Panelleden die in boekenprogramma’s op de radio in lovende woorden over een boek spreken? Je vrienden die je tijdens een borrel in Het Wapen (wanneer mag het weer?) aanraden toch vooral dít boek te lezen?
Loflied
Terwijl ik me deze vragen stel, hoor ik zachtjes de stem van de Franse filosoof Roland Barthes in mijn rechteroor. ‘Wat ben je aan het doen, Harm! Met deze vragen drijf je toch helemaal weg van leesplezier? In plaats van te genieten stel je vragen die met dat genot niets te maken hebben!’ Barthes kan het weten. Hij schreef een loflied op het lezen, Het plezier van de tekst.
Flow
Onderzoeken wat een boek tot een ‘goed boek’ maakt is inderdaad niet hetzelfde als het ervaren van leesplezier. Het leesplezier ontvouwt zich tijdens het lezen. Je ‘zit helemaal in je verhaal’ , je hebt ‘geen weet meer’ van de tijd of van wat er om je heen gebeurt. Met plezier lezen doe je in een flow.
Geen misverstand, ook aan het beoordelen of een roman geslaagd is, kun je plezier beleven. Het is alleen wel een ander sóórt genoegen: dat van het reflecteren en het onder woorden brengen van je leeservaring. Niks flow dus.
Afstand
Het beoordelen van een boek veronderstelt afstand. Vanaf een afstand zie je meer, toch? Verder heb je voor een oordeel criteria nodig en een redenering bij de toepassing van die criteria. Nou, als je daar mee bezig bent, verandert de beléving van leesplezier in een herinnering aan die beleving. De reflectie op de plezierige leeservaring kan uitmonden in de conclusie ‘ik heb dit boek met veel plezier gelezen vanwege …’. De voltooide tijd (‘heb gelezen’) markeert het verschil tussen de beleving en de herinnering daaraan.
Babbelen
Als een roman niet boeit maar verveelt, als het verhaal niet uitnodigt om door te lezen, dan is er maar één conclusie: er is een mismatch tussen de roman en jouw interesse op dat moment. Jullie sluiten niet op elkaar aan, maken geen contact.
Roland Barthes gaat een stap verder. Hij noemt een verhaal dat verveelt ‘een tekst die babbelt’. Dat verwijt hij de schrijver. Die is dan meer met zichzelf bezig geweest dan met zijn lezer. Zo’n babbelende tekst is ‘frigide’.
Wat je als lezer juist wilt is dat het boek naar jou verlangt. Of, zoals Stephen King het zegt: ‘een roman wil de lezer verleiden’.
Hoe je dat kunt waarnemen? Ga maar lezen, dan merk je het vanzelf.
Reageren? Tips? Suggesties? Mail naar harmklifman@hotmail.com.