Harm Klifman:
Lezen = vergeten
Je hebt met plezier een boek gelezen en toch kun je al heel snel nauwelijks details terughalen. Je hebt genoten van het boek, maar wat beklijft is nog geen fractie van hetgeen je gelezen hebt; er is hooguit een impressie. Het lijkt of wat je leest ergens in het voorportaal van het geheugen blijft hangen en de drempel niet overkomt om zich definitief te nestelen in de grijze cellen.
Montaigne
Geen zorgen! U bevindt zich in goed gezelschap. De 16de-eeuwse Franse filosoof Michel de Montaigne heeft het in zijn Essays regelmatig over zijn gebrekkige geheugen als het over lezen gaat.
Want ook al lees ik nogal wat, er zit geen bodem in dit vat’
‘Want ook al lees ik nogal wat, er zit geen bodem in dit vat’ en ‘mijn geheugen is als een vergiet’. Helderder dan dit (en gefrustreerder) kun je het onvermogen om te onthouden (of het vermogen om te vergeten) niet uitdrukken. Toch gaat het nog verder. Zo vergeet hij zijn eigen geschriften net zo hard als die van anderen. En als anderen hem citeren waar hij bij staat, herkent hij dat niet. Het verbaast dan ook niet dat Pierre Bayard in zijn fascinerende boek Hoe te praten over boeken die je niet gelezen hebt ruim aandacht schenkt aan de bevindingen van Montaigne.
Aantekeningen
Montaigne past dezelfde truc toe die ik ook gebruik bij het lezen: om dingen te onthouden achterin het boek aantekeningen maken, al noteren we niet hetzelfde soort dingen. Montaigne noteert wanneer hij het boek heeft uitgelezen en wat hij ervan vond. ‘Zo kan ik mij tenminste voor de geest halen welke indruk het op mij gemaakt heeft en hoe de auteur globaal op mij is overgekomen.’
De aantekeningen die ikzelf maak verwijzen naar een pagina en het trefwoord waar het me om te doen is. Zo kan ik gemakkelijk terugzoeken wat ik mogelijk op een later moment nog eens wil teruglezen.
Deze truc heb ik tijdens mijn studie filosofie afgekeken van een van mijn hoogleraren. (Je wilt niet weten hoeveel een mens in het leven leert door af te kijken.) Als hij met een groep studenten een filosofisch werk besprak dan wist hij altijd feilloos de pagina te noemen waar de auteur volgens hem de mist in ging. Ik zag dat hij voor het noemen van die pagina altijd eerst even naar de laatste bladzijde keek.
Momentopname
Montaigne geeft dus achterin vooral zijn waardering van het boek. Of hij het mooi vond of goed geschreven. Volgens Bayard ziet hier wel een addertje onder het gras: een leesimpressie is een momentopname en het noteren van die impressie is dat niet minder.
Zo’n impressie tien jaar later teruglezen is niet hetzelfde als die leesimpressie opnieuw ervaren. Het enige wat je weet, is je indruk van toen. Het kan heel goed zijn dat als je het boek opnieuw zou lezen, je nu een heel andere leeservaring hebt. Die aantekeningen achterin hebben dus maar een heel beperkte waarde als het om het oorspronkelijke lezen gaat.
Eilandjes
Ik ben bang dat Bayard daar helemaal gelijk in heeft. Op dezelfde wijze vergaat het me met mijn boekenschriften waarin ik mijn leeservaringen over een boek en mooie citaten daaruit, opschrijf. Ook als ik daarin grasduin, herbeleef ik niet het lezen van het boek waaruit een bepaalde passage afkomstig is, maar lees ik mijn eerdere leeservaring.
En naarmate de tijd van het eerste lezen verder achter me ligt, kan ik me vaak maar bitter weinig van het boek herinneren. En zo zijn mijn aantekeningen in het boekenschrift de enige herinnering aan het boek.
Bayard omschrijft deze overblijfselen treffend als ‘eilandjes die oprijzen uit een oceaan van alles wat vergeten werd.’ Inderdaad, lezen is vooral vergeten.
Harm Klifman is Neerlandicus, schrijver en filosoof. Meer informatie over hem en zijn werk is te vinden op zijn website
www.harmklifman.nl