De Spookeconomie
uitwassen nemen toe
In de zomerperiode draaien de ambtelijke en bestuurlijke molens bij overheden op minder dan halve kracht. Veelal nog vertraagd door het Corona excuus. Weinig omstreden besluiten, proefballonnen en affaires dus. De Nederlandse regering is al vele maanden demissionair. België heeft na haast 500 dagen onderhandelen weer een nationale regering. Het wereldrecord formeren blijft ook stevig in handen van onze zuiderburen met 541 dagen (2010 -2011). Cynici en statistici aldaar beweren dat als je geen nationale regering hebt de samenleving en economie ook prima doordraaien.
door: Rob van Engelenburg
Een mooi moment om het vizier deze keer eens te richten op de marktsector en haar uitwassen. En dan niet de (statistisch) weggemoffelde milieueffecten van Tata Steel in IJmuiden, de chantage van DSM bij de keuze van een nieuwe locatie van haar hoofdkantoor, het prijs en distributiebeleid van de farmaceutische industrie die met veel publiek geld Covid vaccins konden ontwikkelen, privacy schendingen en belastingontduiking van techfondsen of andere “incidenten”.
Ondanks grote waardering voor de marktsector en het midden- en kleinbedrijf in het bijzonder zijn ook daar stevige uitwassen te onderkennen. Maar nu aandacht voor de zgn. spookeconomie. Te vaak wordt de economie beschouwd als een geheel. Dit verdient nuancering. Zo zijn er veel onderdelen te onderscheiden met een geheel eigen dynamiek. Je hebt bijv. de ruileconomie of deel economie. En verder zijn er nog wat kleuren zoals zwarte, groene en grijze economie te onderkennen.
Wat verstaan we nu onder de spookeconomie? De spookeconomie is dat deel van de economie waarin (veel) geld verdiend wordt met transacties waarbij geen feitelijke producten of nuttige diensten worden geleverd.
Economen formuleren dit als volgt: in beginsel wordt er geen toegevoegde waarde geleverd. Zeker legaal want het is niet verboden en bijna niemand is tegen geld verdienen met geld. Maar de uitwassen nemen toe. Enkele voorbeelden hiervan zijn de bitcoin en andere cryptomunten, piramidefondsen, beleggingsfondsen die zich richten op het verwerven van goed lopende bedrijven en die financieel leegtrekken (de zgn. spacs), overmatige reclame waar ook de niet- consument voor betaalt, woekerpolissen en andere complexe financiële producten maar ook grond en woning speculatie kan hieronder vallen. Zo is het verdienmodel van een aantal zakelijke dienstverleners slechts gebaseerd op complexiteit van bijv. wet en regelgeving.
Een voorbeeld is de Omgevingswet. Een koepel wet die 26 oude wetten w.o. die over de ruimtelijke ordening omvat. Deze is dusdanig complex, zelfs voor de overheid, geworden dat de invoering meerdere keren is uitgesteld en de gemiddelde burgers en weinig meer van snapt. De wetgever vond het wel belangrijk dat burgers invloed zouden hebben op de voorgenomen besluiten bijv. bij de locatie van woonwijken, wegen en windmolens.
Door de complexiteit van de wet is dit voor burgers onmogelijk. Hetgeen er toe zal leiden dat slechts bemiddelde en weerbare burgers invloed gaan uitoefenen op bestuurlijke beslissingen door inschakeling van dure experts. Hetgeen zeker rechtsongelijkheid creëert die ongewenst is. Maar wel geld oplevert voor bepaalde zakelijke dienstverleners. Waar zit de maatschappelijk toegevoegde waarde?
Is de spookeconomie een probleem? Zeker want het onttrekt geld uit de echte economie waar waarde en prijs wel meer in evenwicht zijn. In feite parasiteert het op de “oude”economie. Daarnaast is de beeldvorming in de pers sterk gericht op deze zgn. topprestaties binnen de spookeconomie. Zie de salarissen en levensstijl van een aantal voetballers, bankiers, topindustriëlen, tv en filmsterren etc. Staan die in relatie tot de geleverde prestatie? Ook dit heeft een aanzuigende werking op de arbeidsmarkt hetgeen ten koste gaat van de echte economie. Helaas wordt hier nog te weinig aan gedaan.
Een stevige overall discussie over deze markt uitwassen met gepaste maatregelen lijkt noodzakelijk. En dan niet uitgaan van incidenten, politiek gekissebis, afleidingsmanoeuvres als meer onderzoek, pleisters plakken via meer wet en regelgeving maar van een rationele resultaatgerichte aanpak gebaseerd op feiten en een moreel kompas.
De voordelen van zo’n aanpak kunnen dan terugvloeien naar MKB bedrijven en burgers. Haast iedereen happy dus.
Deze column is gebaseerd op een artikel in Platform Overheid met legio oplossingsrichtingen, samengesteld samen met prof. dr. Peter van Hoesel.