Column Harm:
Tien rechten
Mijn lijfblad, dagblad Trouw, publiceert al jaren iedere zaterdag een interview met een meer of minder bekende Nederlander. De tien bijbelse geboden vormen de interviewvragen. Het levert vaak interessante antwoorden op: leuke biografische details, eigenaardigheden, bekentenissen, inkijkjes in de ziel. Een interessante benadering!
Lastige vragen
Natuurlijk ligt het aan de vragen die de interviewer in aanvulling op de Tien Geboden stelt, dat we zoveel te weten komen over de geïnterviewde. Al worden die vragen er niet bij vermeld, ze laten zich gemakkelijk raden.
Bekend zijn ook de ‘lastige vragen’ die de Zwitserse schrijver Max Frisch op een rij zette in Dagboek 1966-1971. Ze zijn later ook afzonderlijk verschenen.
Tien rechten
Hieronder staan de ‘tien rechten van de lezer’ zoals de Franse schrijver Daniel Pennac die opstelde. Geen geboden dus, want juist daar is Pennac, zeker en vooral als het om lezen gaat, wars van, maar rechten. Leraren kunnen hun leerlingen alleen door verleiding tot lezen brengen, niet door verplichting. En zelfs dan moet je nog maar zien of het lukt. Aldus Pennac, ervaringsdeskundige want hij is niet alleen schrijver, hij is ook leraar Frans.
In 'In een adem uit …' geeft Pennac persoonlijk commentaar bij de door hem opgestelde tien rechten van de lezer. Die rechten lenen zich, net als de Tien Geboden, tot persoonlijke reflecties over elk van die rechten.
De tien rechten van de lezer luiden als volgt:
1. Het recht om niet te lezen.
2. Het recht om bladzijdes over te slaan.
3. Het recht om een boek niet uit te lezen.
4. Het recht om een boek meer dan één keer te lezen.
5. Het recht om zelf te kiezen wat je leest.
6. Het recht om te ontsnappen aan de werkelijkheid.
7. Het recht om waar-dan-ook te lezen.
8. Het recht om lukraak door een boek te bladeren.
9. Het recht om hardop te lezen.
10. Het recht om te zwijgen.
Mooie rechten om je eigen gedachten, associaties en ervaringen bij te verzamelen! Doet u mee? Ik trap af:
Bij 1: Voor verwoede lezers ondenkbaar maar toch, er zijn genoeg mensen die niets met lezen hebben en in hun leven nog geen vijf boeken lazen. Fervente lezers kunnen daar van alles van vinden, maar is de niet-lezer die jou voor ogen staat een minder mens?
Bij 2: Wat doe je als een auteur je een beetje verveelt? Niet genoeg om af te haken en het boek terzijde te leggen. Auteurs die onnodig veel woorden gebruiken, beschrijvingen geven van wat in het verhaal niet ter zake doet. Neen, ik beschouw overdreven efficiency niet als een deugd, maar verwacht wel ‘relevantie’. Wat je leest moet er in het verhaal wel toe doen.
Bij 3: Dit recht treedt in werking als het voorgaande niet afdoende is. Er moet dan echt een mismatch zijn ontstaan tussen het boek en mij. Als we niet verder met elkaar kunnen, is het beter te stoppen.
Bij 4: Mijn schoonvader had de gewoonte om, als hij een boek uit had dat hij mooi vond, bepaalde passages onmiddellijk te herlezen voordat hij het boek terug in de kast zette of weer inleverde bij de bibliotheek. Zelf heb ik die neiging zelden. Gelezen is gelezen. Zeker als het gaat om romans. Maar er zijn uitzonderingen, zoals De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch. Met non fictie dus, ligt dit anders. Meer dan eens besluit ik om het boek op een later moment nog eens te lezen. Helaas, vaak komt het daar toch niet van.
Bij 5: Tja, hier loop je aan tegen de verplichte literatuurlijst in het voortgezet onderwijs. Vervang die maar door inspirerend literatuuronderwijs!
Tot zover een begin. Gaat u verder?
Harm Klifman